Σχολικός ψυχολόγος: Πόσα ξέρεις για το επάγγελμα;

Ονειρεύεσαι να ασχοληθείς επαγγελματικά με την ψυχολογία; Σε ενδιαφέρουν όλοι οι κλάδοι της, μα περισσότερο η “σχολική ψυχολογία”; Εάν θέλεις να μάθεις περισσότερα για το συγκεκριμένο επάγγελμα, συνέχισε να διαβάζεις. Επικοινωνήσαμε με την εξελικτική-σχολική ψυχολόγο κ. Γεωργία Κιζιρίδου και δέχτηκε να απαντήσει σε όλες μας τις ερωτήσεις, για το επάγγελμα που επέλεξε να υπηρετεί. Έχει ολοκληρώσει το τμήμα Ψυχολογίας και το μεταπτυχιακό πρόγραμμα σπουδών “Εξελικτική – Σχολική Ψυχολογία” του Α.Π.Θ. Είναι μέλος της “Ένωσης Σχολικών Ψυχολόγων Ελλάδας” και εργάζεται ως σχολικός ψυχολόγος σε δημόσια σχολεία.

Για πρώτη φορά βρίσκουμε τον όρο “σχολική ψυχολογία” το 1910 σε ένα γραπτό κείμενο του Stern. Βασικός σκοπός της σχολικής ψυχολογίας, όπως ορίστηκε το 1947, είναι η μελέτη της ψυχολογικής ανάπτυξης και των ατομικών ψυχολογικών χαρακτηριστικών κάθε μαθητή. Οι σχολικοί ψυχολόγοι στα ελληνικά σχολεία εμφανίστηκαν στα μέσα της δεκαετίας του  ’80, όπου και καθιερώθηκε ο θεσμός του σχολικού ψυχολόγου με το νόμο 1566/85.

Γιατί αποφασίσατε να σπουδάσετε ψυχολογία;

Η ψυχολογία είναι η επιστήμη της μελέτης της ανθρώπινης συμπεριφοράς και κατά επέκταση των ανθρώπινων σχέσεων. Ανέκαθεν παρατηρούσα τους ανθρώπους και από μικρή ηλικία προσπαθούσα να κατανοήσω για ποιο λόγο συμπεριφέρονται τα άτομα τόσο διαφορετικά ακόμα και σε παρόμοια ή και ίδια ερεθίσματα. Επιπλέον, είχα έμφυτη την ανάγκη να βοηθήσω τους ανθρώπους να πιστεύουν στον εαυτό τους και να αντιμετωπίζουν τις δυσκολίες που προκύπτουν, πριν αυτές μετατραπούν σε τραύματα. Με λίγα λόγια, είχα στο μυαλό μου τη σημασία της πρόληψης περισσότερο και όχι της θεραπευτικής αντιμετώπισης.

Ποια είναι η καλύτερη στιγμή που έχετε βιώσει ως ψυχολόγος;

Δεν είναι μόνο μία, είναι πολλές και δύσκολα θα ξεχώριζα κάποια ως μοναδική. Η στιγμή που νιώθω κάθε φορά ευγνωμοσύνη και ικανοποίηση για το επάγγελμά μου είναι όταν μέσα από την επικοινωνία με τους ανθρώπους, ανεξαρτήτως ηλικίας, φύλου, μορφωτικού επιπέδου και επαγγέλματος, αντιλαμβάνονται οι ίδιοι ότι έχουν τη δύναμη να λάβουν τις αποφάσεις εκείνες που θα τους οδηγήσουν σε μια ζωή με νόημα και πληρότητα. Όταν καταλαβαίνουν πως μέσα από το ταξίδι της αυτογνωσίας που είμαστε συνοδοιπόροι μπορούν να επιλέξουν οι ίδιοι αν θα είναι ευτυχισμένοι ή όχι.

Ποια στιγμή στην επαγγελματική σας καριέρα ήταν λιγότερο καλή ή που θα θέλατε να ξεχάσετε εντελώς;

 Απολύτως καμία δε θα ήθελα να ξεχάσω κι αυτό διότι μέσα από την εμπειρία μου έχω κατανοήσει πως κι από τις πιο δύσκολες καταστάσεις δοκιμάζουμε τα όρια και τις αντοχές μας. Μπορεί να είναι δυσάρεστο όταν έχω να αντιμετωπίσω εμπόδια που είναι σχεδόν αναπόφευκτο να μην παρουσιαστούν, αλλά όταν εν τέλει πάρω αποστάσεις από τη δύσκολη κατάσταση, συνειδητοποιώ πως σχεδόν για όλα τα προβλήματα υπάρχουν λύσεις. Λιγότερο καλές στιγμές έχω βιώσει ανά διαστήματα σε επαγγελματικά πλαίσια που έπρεπε να συνεργαστώ με συναδέρφους που δεν είχαμε κοινή κουλτούρα και αντίληψη των καταστάσεων. Ωστόσο, φάνηκε πως χρειάζεται ψυχραιμία και ορθή διαχείριση, πρωτίστως του ίδιου μου του εαυτού και δευτερευόντως των άλλων ατόμων.

 Το 2016 στο πλαίσιο του θεσμού “TedX University of Macedonia“, μιλήσατε δημόσια για τον εργασιακό εκφοβισμό. Είναι συχνά τα φαινόμενα του εργασιακού εκφοβισμού σήμερα; Και αν ναι, γίνονται προσπάθειες για να εξαλειφθεί εντελώς από τον εργασιακό χώρο;

 Ήταν μεγάλη τιμή να μιλήσω για ένα θέμα που ταλανίζει το σύνολο των εργασιακών χώρων. Η ομιλία μου βασίστηκε σε αληθινά γεγονότα που αφορούσαν ένα σχολείο ειδικής αγωγής και υπήρξα μάρτυρας εργασιακού εκφοβισμού. Τα επαναλαμβανόμενα συμβάντα με θορύβησαν κι αποφάσισα πως πρέπει να πάρει διαστάσεις. Αυτή την στιγμή, στις Σκανδιναβικές, κυρίως, χώρες υπάρχει μέριμνα για την πρόληψη και την αντιμετώπιση του εργασιακού εκφοβισμού. Στην Ελλάδα δυστυχώς δεν υπάρχει κάποιο οργανωμένο πλάνο δράσης. Ο καθένας μπορεί να κινηθεί ατομικά μόνο ως πολίτης που θίγεται η αξιοπρέπειά του και του προκαλείται ηθική βλάβη μέσα από την παρενόχληση που υφίσταται. Ευχής έργον θα ήταν μελλοντικά να υπάρχει μια δημόσια υπηρεσία που θα αναλάμβανε το ρόλο της εκπαίδευσης των εργαζομένων για την πρόληψη και την αντιμετώπιση του εργασιακού εκφοβισμού.

Πού πρέπει να απευθυνθεί ένας εργαζόμενος που έχει υποστεί mobbing;

Όπως προανέφερα, μπορεί ως πολίτης να απευθυνθεί σε νομικούς και να κινηθεί αναλόγως για προσβολή και ηθική βλάβη. Μια άλλη εναλλακτική θα ήταν να απευθυνθεί στον επαγγελματικό του σύλλογο ή στο συνδικαλιστικό του όργανο για να υπάρξει πιο μαζική κινητοποίηση και δημοσιότητα. Σε κάθε περίπτωση θα συνιστούσα ανεπιφύλακτα να μην αποσιωπούνται περιστατικά εργασιακού εκφοβισμού, διότι ο εκάστοτε θύτης βασίζεται στη μη τιμωρία του και ο φαύλος κύκλος συνεχίζεται.

Τι θα συμβουλεύατε κάποιον που θέλει να γίνει ψυχολόγος;

Δε θεωρώ πως είμαι στη θέση να συμβουλέψω κάποιον για το οτιδήποτε. Μπορώ, ωστόσο, να καταθέσω την άποψη μου και να πω πως αν το επιλέξει κάποιος ή κάποια ως επάγγελμα να το κάνει πολύ συνειδητά και να γνωρίζει για ποιο λόγο θέλει να εμπλακεί με τη συγκεκριμένη επιστήμη.

Σε ποια περίπτωση θα αποτρέπατε κάποιο άτομο να ασχοληθεί επαγγελματικά με την ψυχολογία;

Και πάλι, δε θεωρώ πως είμαι υπεύθυνη εγώ, να αποτρέψω κάποιον. Μόνο στην περίπτωση που το άτομο αυτό, θεωρούσε πως δεν έχει τις δυνατότητες και δεν είναι διατεθειμένο να καλλιεργήσει τις απαραίτητες κοινωνικές, συναισθηματικές και επικοινωνιακές δεξιότητες ώστε να ανταπεξέλθει με επάρκεια στο μέλλον ως επαγγελματίας.

Το “στίγμα” της ψυχοθεραπείας εξακολουθεί να υπάρχει μέχρι σήμερα; Τι πιστεύετε;

 Η ελληνική κοινωνία δείχνει να αναζητά τα τελευταία 5 χρόνια τους ειδικούς ψυχικής υγείας. Ιδίως οι γονείς και οι εκπαιδευτικοί αποζητούν συμβουλευτική υποστήριξη αναφορικά με τα παιδιά και τους εφήβους. Βεβαίως, υπάρχει ακόμα μακρύς δρόμος μέχρι να καταρριφθούν τα στερεότυπα περί ψυχικής υγείας, αλλά νιώθω ότι βρισκόμαστε σε θετική τροχιά.

Τι θα λέγατε σε κάποιον που θέλει να ξεκινήσει ψυχοθεραπεία αλλά φοβάται αυτό το “στίγμα”;

 Καμιά φορά οι άνθρωποι προκειμένου να μην αντιμετωπίσουν όσα τους έχουν πληγώσει και τραυματίσει, εφευρίσκουν εμπόδια και δυσκολίες. Αν κάποιος είναι αποφασισμένος να βελτιώσει τη σχέση του με τον εαυτό του και τους άλλους, άρα κατά επέκταση να αποκτήσει καλύτερη ποιότητα ζωής, θα απευθυνθεί σε ψυχολόγο χωρίς να έχει δεύτερες σκέψεις. Ίσως χρειάζεται χρόνο για να ωριμάσει η σκέψη και να γίνει πράξη, οπότε θα του/ της έλεγα να πάρει το χρόνο που χρειάζεται και να σκεφθεί με τον εαυτό του τι είναι αυτό που τον/ την εμποδίζει να ξεκινήσει τη διαδικασία.

Πότε κάποιος χρειάζεται να επισκεφτεί ένα ψυχολόγο;

Η ψυχολογία είναι μια «μεγάλη ομπρέλα» που εμπεριέχει πολλές και διαφορετικές ειδικότητες, όπως η Σχολική, η Κλινική, η Συμβουλευτική, η Αθλητική, η Ψυχολογία της Υγείας κ.ά. Καλό είναι για τον οποιονδήποτε λόγο, αν επιθυμεί κάποιος ψυχολογική υποστήριξη, να έχει κάνει την απαραίτητη έρευνα αγοράς και να απευθυνθεί σε έναν εξειδικευμένο συνάδερφο, ώστε να έχει τα κατάλληλα εφόδια. Σε καμία περίπτωση δεν μπορούν όλοι οι ψυχολόγοι να αντιμετωπίσουν όλες ανεξαιρέτως τις περιπτώσεις ατόμων που επιθυμούν ψυχολογική υποστήριξη.

Τι θα απαντούσατε εάν κάποιος έλεγε: “Είμαι δυνατός, μπορώ να αντιμετωπίσω μόνος μου κάθε πρόβλημα, δεν χρειάζομαι βοήθεια από κάποιο ειδικό”;

Το ευκταίο είναι οι άνθρωποι να νιώθουν δυνατοί και να μην εξαρτώνται όντως από κάποιον ειδικό. Ωστόσο με την παρούσα πρόταση εγκυμονείται ο κίνδυνος το άτομο να βρίσκεται σε άρνηση της πραγματικότητας ή και να νιώθει τύψεις κι ενοχές για όσα βιώνει και γι’ αυτό το λόγο να αποφεύγει να αντιμετωπίσει με ουσία και σε βάθος τον εαυτό του και την κατάστασή του. Άρα, αν μου δινόταν η ευκαιρία να μιλήσω μαζί του θα του έλεγα πως στην πραγματικότητα κανένας δεν είναι παντοδύναμος και καμιά φορά ακόμα και να εξωτερικεύσεις τις σκέψεις σου σε έναν τρίτο, βοηθά στη συναισθηματική αποφόρτιση.

Τι να περιμένει ένα άτομο κατά την διάρκεια της πρώτης συνεδρίας;

 Το πλέον σημαντικό είναι να νιώσει το άτομο που απευθύνεται σε ψυχολόγο ασφάλεια και εμπιστοσύνη με το θεραπευτή, ώστε να χτιστεί μια αυθεντική σχέση μεταξύ τους. Αυτό άλλωστε ισχύει στο σύνολο των ανθρώπινων σχέσεων. Για να οικοδομηθεί μια ανθρώπινη σχέση είναι απαραίτητα τα παραπάνω συστατικά για να αποκτήσει νόημα και βάθος η όλη διαδικασία.

Πόσο σημαντική είναι η παρουσία ενός ψυχολόγου στα σχολεία;

Η παρουσία του σχολικού ψυχολόγου στο ελληνικό δημόσιο σχολείο δεν είναι πολυτέλεια, αλλά απαραίτητη. Ο σχολικός ψυχολόγος, ως ο πλέον εξειδικευμένος επιστήμονας, προωθεί την πρόληψη των δυσκολιών στο μαθητικό πληθυσμό, τη συνεργασία μεταξύ σχολείου και οικογένειας, τη συμβουλευτική γονέων και εκπαιδευτικών με απώτερο στόχο την εύρυθμη λειτουργία του σχολικού πλαισίου. Ήδη γίνονται θετικά βήματα μέσα από την ένταξη σχολικών ψυχολόγων σε σχολεία όλων των βαθμίδων και τόσο ο ενήλικος πληθυσμός, όσο και οι μαθητές δείχνουν εμπιστοσύνη στο ρόλο του σχολικού ψυχολόγου. Απώτερος στόχος είναι να υπάρχει ένας ψυχολόγος σε κάθε σχολείο σε όλες τις βαθμίδες σε σταθερή και μόνιμη βάση.

Πώς συνήθως αντιμετωπίζετε ένα γονέα που δεν μπορεί να δεχθεί ότι το παιδί του έχει κάποιο πρόβλημα;

Αρχικά προσπαθώ να παραθέσω λογικά επιχειρήματα σχετικά με την κατάσταση που βιώνει το παιδί τους. Το προσωπικό μου στοίχημα είναι ο γονέας να μη νιώσει ότι κρίνεται αρνητικά, αλλά ότι προσπαθώ να βοηθήσω τον ίδιο και το παιδί του. Σε κανέναν δεν αρέσει το κήρυγμα και η αρνητική κριτική. Επομένως, προσέχω ιδιαιτέρως τόσο τη λεκτική, όσο και τη μη λεκτική μου επικοινωνία, για να νιώσει ασφαλής. Στις περισσότερες περιπτώσεις τα παραπάνω λειτουργούν πολύ θετικά. Υπάρχουν όμως και περιπτώσεις που οι γονείς δείχνουν πως χρειάζονται χρόνο να συνειδητοποιήσουν την εκάστοτε συνθήκη. Σε αυτή την περίπτωση δεν έχω παρά να σεβαστώ την επιλογή τους.

 Ποια είναι η επίδραση της πανδημίας που βιώνουμε, στον ψυχισμό ενός παιδιού; Τι θα συμβουλεύατε τους γονείς ενός παιδιού που έχει τρομοκρατηθεί με όσα συμβαίνουν τους τελευταίους μήνες;

Αναμφίβολα υπάρχουν αυξημένα αρνητικά συναισθήματα, όπως το άγχος, ο θυμός, η απογοήτευση και η ανασφάλεια, τόσο στους ενήλικες, όσο και στα παιδιά. Ας μην ξεχνάμε πως οι γονείς λειτουργούν ως πρότυπα για τα παιδιά τους. Άρα ένας ήρεμος ενήλικας μπορεί να δημιουργήσει και το αντίστοιχο ήρεμο και ασφαλές περιβάλλον για το παιδί του. Αντιστρόφως, ο ενήλικας με υπερβάλλον άγχος θα προκαλέσει την αντίστοιχη τοξικότητα και στο παιδί του. Φυσικά ο γονέας έχει δικαίωμα να βιώνει όλα τα συναισθήματα, ακόμα και τα αρνητικά, αφού είναι μέσα στη ζωή. Έχει όμως και την υποχρέωση να προσπαθήσει να διαχειριστεί τον εαυτό του και τη σχέση του με τα άλλα μέλη της οικογένειας για να καταφέρει να «επιβάλλει» μέσα από το παράδειγμα της συμπεριφοράς του και όχι των λόγων του ένα θετικό συναισθηματικό κλίμα μέσα στην οικογένεια. Δε βοηθούν σε καμία περίπτωση οι συναισθηματικές εξάρσεις, ούτε οι κατηγορίες προς συγκεκριμένα άτομα ή ομάδες ατόμων και η θυματοποίηση του γονέα.

Τι χρειάζεται να κάνουν οι γονείς για να είναι το παιδί τους, ευτυχισμένο;

Ένα παιδί, είναι ένας εκκολαπτόμενος ενήλικας. Κατ’ επέκταση, ένας άνθρωπος για να νιώσει ευτυχισμένος είναι πολύ σημαντικό να νιώθει ότι είναι ελεύθερος, αλλά και ταυτόχρονα ασφαλής. Με λίγα λόγια να αναλαμβάνει την ευθύνη του εαυτού του και να έχει θετικές, υποστηρικτικές σχέσεις με τους γύρω του, για να μπορέσει να χτίσει μια ισορροπημένη προσωπικότητα.

Πρόσφατα γράψατε το παιδικό βιβλίο: “Το αγόρι που ήθελε μόνο να χορεύει”, ένα βιβλίο που μιλάει για την ελευθερία της επιλογής. Τι θα συμβουλεύατε ένα έφηβο μαθητή που θέλει να σπουδάσει ένα άλλο επάγγελμα από αυτό που θέλουν οι γονείς του; Και τι θα συμβουλεύατε τους γονείς του;

 Όπως αναφέρεται και στο βιβλίο, η έννοια της ελευθερίας είναι κεντρικής σημασίας. Ο κάθε άνθρωπος όταν συνειδητοποιήσει ότι είναι ελεύθερος να επιλέξει και να μάθει μέσα από τις εμπειρίες που απορρέουν μέσα από την ανάληψη της ατομικής ευθύνης, τότε υπάρχει η περίπτωση να αγγίξει αυτό που λένε οι ψυχολόγοι την «αυτοπραγμάτωση», δηλαδή να πλησιάσει στην καλύτερη δυνατή εκδοχή του εαυτού του. Μέσα από τη συζήτηση με τον έφηβο θα προσπαθούσα μέσα από πραγματικές ιστορίες ανθρώπων να φωτίσω το μονοπάτι της ελευθερίας – αγάπης σε αντιδιαστολή με το μονοπάτι του φόβου και της καταπίεσης. Παρομοίως, θα προσπαθούσα μέσα από το διάλογο με τους γονείς του να κατανοήσουν πως το παιδί τους δεν είναι προέκτασή τους, αλλά μια αυτόνομη προσωπικότητα με προσωπικά ταλέντα, κλίσεις, αξίες και αρχές. Άρα, θα επικεντρωνόμουν στη μείωση της ενδεχόμενης καταπίεσης και υπερπροστασίας του παιδιού από τους γονείς και στην ενίσχυση της εμπιστοσύνης των γονέων προς το παιδί.

Ανακεφαλαιώνοντας, για να ακολουθήσει κάποιος το επάγγελμα του ψυχολόγου, πρέπει να το επιλέξει συνειδητά και να καλλιεργήσει αρκετές δεξιότητες του. Είναι αρκετά δύσκολο και υπεύθυνο επάγγελμα, αλλά αν το αγαπάς πραγματικά, ακολούθησε το.

(Ευχαριστούμε πολύ την κ. Γεωργία Κιζιρίδου)